مقدمه
سهام شپاس نماینده شرکت «نفت پاسارگاد» در بورس اوراق بهادار تهران است؛ مجموعه‌ای که با تکیه بر زنجیره کامل تولید قیر و فرآورده‌های وابسته، نقش پررنگی در صنعت راه‌سازی و صادرات این محصول استراتژیک بازی می‌کند.
قرارگیری واحدهای اصلی شرکت در نزدیکی بنادر جنوبی و همچنین شهرهای پرمصرف داخلی، هزینه لجستیک را به‌طور محسوسی کاهش داده و مزیت رقابتی پایداری برای شپاس ساخته است.
نوسانات قیمت نفت خام، تغییر نرخ ارز نیمایی و سیکل‌های عمرانی دولت، مستقیماً سودآوری شرکت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ بنابراین تحلیل کیفی این نماد برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار و فعالان حرفه‌ای بازار، ضرورتی انکارناپذیر محسوب می‌شود.
معرفی شرکت پالایشی و نماد بورسی
شرکت نفت پاسارگاد در سال‌های نخست دهه ۱۳۸0 تأسیس و با راه‌اندازی شش واحد تولید قیر در بنادر جنوب، شمال و مراکز استراتژیک کشور، به بزرگ‌ترین تولیدکننده قیر خاورمیانه بدل شد.
ظرفیت تولید قیر نفوذی و قیر اکسیده این شرکت به گونه‌ای است که نیاز پروژه‌های عمرانی داخلی را تأمین و مازاد آن را به بازارهای آسیا، آفریقا و اروپای شرقی صادر می‌کند.
نماد شپاس به‌دلیل شناور بودن بخش قابل‌توجهی از سهام و ارزش بازار رو‌به‌رشد، در بسیاری از روزها حجم معاملاتی بالایی نشان می‌دهد که نقدشوندگی مناسبی برای سرمایه‌گذاران خرد فراهم می‌کند.
جایگاه شرکت در صنعت پالایش و اقتصاد ایران
صنعت قیر ایران پیوند تنگاتنگی با پروژه‌های راه‌سازی و صادرات کالای استراتژیک دارد؛ شپاس در این اکوسیستم حلقه‌ای است که نفت کوره یا وکیوم باتوم پالایشگاه‌ها را به محصول نهایی تبدیل می‌کند.
این محصول به‌عنوان یک کالای درآمدزا در حوزه صادرات غیرنفتی، ارزآوری قابل‌توجهی دارد و رشد آن در تراز تجاری کشور مؤثر است.
افزون بر این، نیاز مستمر طرح‌های عمرانی به قیر سبب می‌شود حتی در دوره‌های رکود نسبی نیز کفه تقاضای داخلی به‌طور کامل خالی نماند و فروش شرکت دوام یابد.
عملکرد مالی توصیفی تا پایان سال ۱۴۰۳ و چشم‌انداز ۱۴۰۴
در سال ۱۴۰۳، در حالی که بهای جهانی نفت خام مسیر پرنوسانی را پیمود، مدیریت منعطف موجودی خوراک و سیستم فروش قراردادی، حاشیه سود شپاس را در سطوح قابل‌قبولی نگه داشت.
افزایش نرخ دلار نیمایی باعث شد ارزش ریالی صادرات رشد کند و این رشد، فشار ناشی از صعود قیمت وکیوم باتوم را تا اندازه‌ای خنثی کند.
چشم‌انداز ۱۴۰۴ نشان می‌دهد شرکت با تکمیل خط انتقال خوراک جدید به واحد بندرعباس و احداث مخازن ذخیره، قصد دارد ریسک تأمین را کاهش و توان صادرات پیوسته را تقویت کند.
نسبت‌های کلیدی مالی (توصیفی)
-
حاشیه سود تولید قیر: وابسته به فاصله قیمت قیر و خوراک وکیوم باتوم، در دامنه‌ای میانگین اما نوسانی حرکت می‌کند و هنگام رونق پروژه‌های عمرانی داخلی بهبود می‌یابد.
-
نسبت بدهی: ساختار سرمایه عمدتاً متکی بر حقوق صاحبان سهام است؛ تسهیلات کوتاه‌مدت برای تأمین خوراک دریایی یا زمینی استفاده می‌شود و بدهی بلندمدت محدود است.
-
درآمد دلاری/ریالی: سهم صادرات در سبد درآمدی به‌دلیل دسترسی به بنادر، بالاست؛ این ویژگی شرکت را در برابر افت ارزش پول ملی مقاوم می‌کند.
-
کرک اسپرد قیر: هرگاه قیمت جهانی قیر نسبت به نفت کوره فاصله مثبت معناداری می‌یابد، حاشیه سود شرکت رشد می‌کند؛ عکس این حالت، سودآوری را فشرده می‌سازد.
-
ساختار سرمایه: تقسیم سود محتاطانه و سرمایه‌گذاری تدریجی در زیرساخت ذخیره موجب شده اهرم مالی در سطح کنترل‌شده بماند.
مزیت‌های رقابتی
۱. پراکندگی جغرافیایی واحدها: استقرار در بنادر جنوب (بندرعباس، ماهشهر) و شمال (بندر امیرآباد) امکان ارسال محصول به بازارهای متنوع را فراهم کرده است.
۲. سطح فناوری تولید قیر اکسیده: خطوط هوشمند اکسیداسیون، قیر با درجه نفوذ و نقطه نرمی دقیق تولید می‌کنند که بازار جهانی برای آن پریمیوم می‌پردازد.
۳. شبکه حمل یکپارچه: قراردادهای ثابت با پایانه‌های حمل ریلی و جاده‌ای هزینه توزیع داخلی را کاهش داده و تحویل به‌موقع پروژه‌ها را تضمین می‌کند.
۴. برندینگ در بازار صادراتی: حضور مستمر در بازار هند، بنگلادش و شرق آفریقا، اعتبار تجاری محصول را بالا برده و ریسک سوییچ‌کردن خریداران را کاهش می‌دهد.
۵. توان تولید گریس و امولسیونهای قیری: تنوع محصولی به کاهش ریسک وابستگی تک‌محصولی کمک می‌کند و حاشیه سود را تثبیت می‌نماید.
معرفی رقبا و جایگاه در بین پالایشی‌ها
شرکت‌های نفت جی (شجی)، نفت سپاهان و نفت پارس رقبای اصلی بازار قیر و روانکار محسوب می‌شوند.
شپاس با برخورداری از ظرفیت تولید بالا و بنادر چندگانه، سهم بازار صادراتی بیشتری نسبت به برخی رقبا در اختیار دارد، هرچند نفت جی در بازار داخلی قیر نفوذی رقیبی جدی است.
از منظر ارزش بازار، شپاس در گروه فرآورده‌های نفتی میان‌رده محسوب می‌شود، اما حاشیه سود صادراتی و مزیت لجستیک جایگاه آن را نزد تحلیلگران بنیادی تقویت کرده است.
پروژه‌های توسعه‌ای یا ارتقای کیفی
برنامه اصلی توسعه شرکت، نصب واحد ژلاتینایزر برای تولید قیر پلیمری موردنیاز پروژه‌های آزادراهی است؛ محصولی با حاشیه سود بالاتر که استانداردهای دوام روسازی را برآورده می‌کند.
افزون بر آن، پروژه افزایش حجم مخازن ذخیره تا سقف صد هزار تن در بندرعباس باعث می‌شود شرکت بتواند سفارش‌های فله‌ای بزرگ را یکجا بارگیری کند و هزینه حمل دریایی را کاهش دهد.
همچنین، بهبود بهره‌وری انرژی از طریق بازیافت حرارت در کوره‌های اکسیداسیون، هزینه سوخت را پایین آورده و مزیت رقابتی قیمتی ایجاد خواهد کرد. مدت اجرای پروژه‌ها بین ۱۵ تا ۲۴ ماه برآورد شده است.
ساختار درآمدی: ارزی یا ریالی بودن
فروش داخلی به پروژه‌های عمرانی، شهرداری‌ها و شرکت‌های راه‌سازی عمدتاً ریالی تسویه می‌شود و تابع بودجه عمرانی دولت است.
در مقابل، صادرات فله‌ای و بشکه‌ای به بنگلادش، هند، آفریقا و اروپا به ارز آزاد یا درهم صورت می‌گیرد که نقش سوپاپ اطمینان سودآوری شرکت را پررنگ کرده است.
تأثیر نرخ نفت، دلار، تورم، تحریم، سیاست‌های اقتصادی
-
قیمت نفت خام: افزایش شدید نفت خام و وکیوم باتوم، اگر سریع در قیمت قیر منعکس نشود، حاشیه سود را کاهش می‌دهد؛ در بازار صادراتی انعطاف بیشتری وجود دارد.
-
دلار نیمایی و آزاد: رشد نرخ ارز به افزایش ارزش ریالی فروش صادراتی کمک کرده و ضربه هزینه خوراک را تعدیل می‌کند.
-
تورم داخلی: رشد هزینه‌های بشکه فلزی، حمل و حقوق نیروی انسانی، فشار بر سود عملیاتی وارد می‌کند؛ بهبود بهره‌وری و قراردادهای بلندمدت حمل، سپر مدیریت است.
-
تحریم‌ها: محدودیت در بیمه کشتی و نقل‌وانتقال ارز صادراتی ریسک عملیاتی شرکت را بالا می‌برد؛ اما تنوع مقاصد صادراتی بخشی از این ریسک را پوشش می‌دهد.
-
سیاست بودجه عمرانی: افزایش هزینه‌های عمرانی دولت، تقاضای داخلی قیر را بالا می‌برد و فروش ریالی را تقویت می‌کند؛ تأخیر در تخصیص بودجه، فروش داخلی را به چالش می‌کشد.
ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک
نوسان قیمت جهانی نفت و کرک اسپرد قیر سود شرکت را متأثر می‌کند. اختلاف دلار نیمایی و آزاد سود و زیان تسعیر را غیرقابل پیش‌بینی می‌سازد. تحریم‌های حمل‌ونقل دریایی می‌تواند صادرات فله‌ای را مختل کند. ریسک اجرای پروژه‌های عمرانی داخلی و تاخیر بودجه، ممکن است فروش ریالی را کاهش دهد. در نهایت، رقابت فشرده قیمتی با تولیدکنندگان منطقه‌ای چون بحرین و سنگاپور می‌تواند سهم بازار صادراتی شرکت را تحت فشار بگذارد.
نقدشوندگی، سهامداران عمده و حمایت حقوقی
حجم معاملات شپاس در بسیاری از روزها بالاتر از متوسط گروه قیر ثبت می‌شود و اسپرد خریدوفروش محدود است.
سهامداران عمده شامل هلدینگ‌های نفتی و صندوق‌های بازنشستگی هستند که در دوره‌های افت بازار، تجربه حمایت مقطعی از قیمت سهم را دارند.
وجود بازارگردان رسمی ظرف سال‌های اخیر، امکان مدیریت سفارش‌های بزرگ و جلوگیری از نوسان غیراصولی را فراهم کرده است.
واکنش به گزارش‌های فصلی و سالانه
گزارش‌های فصلی با رشد حجم صادرات یا عقد قراردادهای بلندمدت راه‌سازی، معمولاً موجی از تقاضا برای سهم ایجاد می‌کند.
در مقابل، افت کرک اسپرد یا اعلام توقف خط اکسیداسیون برای تعمیرات ممکن است فشار فروش کوتاه‌مدت بر سهم تحمیل کند.
بازار به‌سرعت داده‌های مربوط به مقدار فروش، نرخ متوسط قیر و حاشیه سود ناخالص را در قیمت سهام لحاظ می‌کند؛ لذا پایش مستمر گزارش‌های کدال برای سرمایه‌گذاران ضروری است.
شفافیت گزارش‌دهی در کدال
گزارش‌های میان‌دوره‌ای شپاس تفکیک مناسبی از مقدار فروش داخلی و صادراتی ارائه می‌دهد و متوسط نرخ فروش هر تن در جداول درآمدی درج می‌شود.
هزینه خوراک وکیوم باتوم و هزینه بسته‌بندی به تفکیک در قسمت بهای تمام‌شده آمده است که تحلیل روند حاشیه سود را ممکن می‌کند؛ هرچند قیمت قراردادهای صادراتی به تفکیک کشور منتشر نمی‌شود.
چشم‌انداز میان‌مدت و بلندمدت (سناریومحور و کیفی)
سناریوی اول: رونق عمرانی داخلی و ثبات قیمت نفت
در صورت ثبات قیمت نفت خام و افزایش بودجه عمرانی دولت، تقاضای داخلی برای قیر رشد می‌کند و فروش ریالی شرکت در مسیر صعودی قرار می‌گیرد؛ حاشیه سود در محدوده فعلی تثبیت خواهد شد.
سناریوی دوم: توسعه صادرات و کاهش محدودیت‌های تجارت دریایی
رفع بخشی از تحریم‌های بیمه‌ای و حمل‌ونقل، ظرفیت صادرات فله‌ای به بازارهای دوردست را افزایش می‌دهد و باعث جهش درآمد ارزی می‌شود؛ در این شرایط، پروژه افزایش مخازن ذخیره مزیت چشمگیری خواهد داشت.
سناریوی سوم: سقوط قیمت جهانی نفت و رکود عمرانی
کاهش قیمت نفت خام همراه با رکود پروژه‌های عمرانی داخلی، حاشیه سود شرکت را فشرده می‌کند؛ راهکارهای مدیریت هزینه و تولید قیر پلیمری تخصصی با حاشیه سود بالاتر، اهمیت دوچندان خواهد داشت.